رضا بیگدلی در تحقیق برای دانش آموزان:
تحقیق در مورد خود آگاهی
یکی از مهمترین بحثهای فلسفه ذهن که در حال حاضر بحث روز آن به شمار
می‌رود، مسأله خودآگاهی یا ماهیت ذهن (به انگلیسی: consciousness) است.
اهمیتاهمیت
مطالعات خودآگاهی یا ماهیت ذهن به حدی در حال اوج گرفتن است که نشریه
ساینس (Science) در سال ۲۰۰۵ اقدام به ارائه ۲۵ تا مهمترین سئوالات علمی
قرن حاضر را نمود، و در این گزارش، مطالعات علوم خودآگاهی در مکان دوم
مهمترین پرسش‌های علمی کنونی جهان قرار داده شد.
تعریفبا
اینکه خودآگاهی (ماهیت ذهن) قرن هاست که مورد توجه اندیشمندان عالم
بوده‌است، اما نخبگان علم امروزی هنوز از ارائه یک تعریف واحد و منسجم و
حتی قابل قبول برای یکدیگر عاجزند.
* خودآگاهی = consciousness (مصوب فرهنگستان زبان پارسی)
* آگاهی = awareness
* خویشتن‌آگاهی = self-awareness
* هوشیاری = sobriety, astuteness, alertness
این
واژگان هر یک تعریف خود را دارند، و معادل یکدیگر نیستند. بطور نمونه،
دیوید چالمرز تفاوت بین آگاهی و خودآگاهی را اینگونه بیان می‌کند:
« آگاهی، قرین روانشناختی خودآگاهیست»
ماهیت ذهن، ماده‌گرایی، و پیامدهای آن
سئوال
بزرگ این است که چگونه انسان می‌تواند از امور مختلف آگاه باشد در حالی که
ابزار فیزیکی مانند مغز و اعصاب به تنهایی هرگز نمی‌توانند حالت خودآگاهی
داشته باشند. ماده‌گرایان بزرگ همانند دانیال دنت امروزه اذعان دارند که
خودآگاهی صرفاً نتیجهٔ یک سیستم پیچیدهٔ مطلقاً فیزیکی است.
به عقیده
جولین هاکسلی «این انگاره که خودآگاهی نتیجه انگیزش بافت‌های عصبی است درست
مثل داستان مالیدن چراغ علاءالدین و بیرون آمدن غول است.» از دیدگاه برخی،
ممکن است خودآگاهی را همان شکاف تبیینی (به انگلیسی: The explanatory
gap). این واقعیت بحثهای بیست سال اخیر را درباره خودآگاهی تحت شعاع خود
قرار داده‌است.
خودآگاهی چیست؟
خودآگاهی نخستین اصل بنیادین نگارش
عمیق است. اهمیت خودآگاهی از این جهت است که وقتی شما خود و جهان‌تان را
بدون پیش‌داوری و همراه با صداقت و امانت مشاهده کنید به یک نگاه روشن دست
می‌یابید. اگر شما یک تصویر واقعی از توانایی‌ها و ناتوانی‌هایتان نداشته
باشید احتمالاً بیش از حدِ نیاز، کوشش خواهید کرد.
هر نویسنده‌ای
توانایی‌ها و ناتوانی‌هایی دارد که دانستن و پذیرفتن آنها مهارتش را
افزایش خواهد داد. هیچ نویسنده‌ای در تمام فنون نگارش کامل نیست.
این
طبیعت ماست در بازی با مهارت‌هایمان. اگر واقعاً با گفت‌و‌گو و تبادل نظر
رابطهٔ خوبی داشته باشیم با رضایت از آن استفاده خواهیم کرد و اگر اهل
تفاهم نباشیم در بخش‌های خلق شخصیت در نوشته‌مان ناکام خواهیم بود. این
طبیعی است. اما برای رشد کردن باید در فضای رنج حرکت کنیم. باید بیاموزیم
به همان راحتی که در اقیانوس تفاهم شنا می‌کنیم در رودخانهٔ تبادل نظر هم
به پیش رویم. یکی از وظایف شما این است که صادقانه ارزیابی کنید که از کدام
بخش فرایند نگارش، بیشتر لذت می‌برید و در کدام بخش انگشتان‌تان را گاز
می‌گیرید.
قواعد کلید کلمات هستند. همهٔ کتاب‌های درسی انگلیسی در حوزهٔ
نگارش خلاق طرح کلی این قواعدند. اصطلاحات گوناگون از کتابی به کتاب دیکر
اندکی متفاوتند ولی می‌توانیم آنها را در دو بخش اساسی خلاصه کنیم:
پیش‌نویسی و بازنویسی .
پیش‌نویسی همچنین طوفان مغزی، نگارش آزاد، کشف، پرسشگری و جوشش نیز نامیده می‌شود. اینجا فضای
کشف
است. اینجا جایی است که حقیقتاً آزادیم. بدون مانع و بیرون از خودسانسوری
می‌توانیم در امتداد یک چشمهٔ آگاهی بنویسیم. در اینجا نباید بابت چیزهایی
مثل دستور زبان یا پاراگراف‌بندی نگران باشیم. اینجا هر چه بنویسیم
می‌تواند گامی باشد که ما را به مرحلهٔ بعد راهنمایی می‌کند. این اولین
جرعهٔ نگارش شماست. اینجا جهان روشن و شگفتی تمام است. اینجا جایی است که
ما رجز می‌خوانیم، آغازهای دروغین [تخیلی] را می‌سازیم، می‌فهمیم که
کاراکترهایمان چه کسانی هستند و خودمان را شگفت‌زده می‌کنیم.
پیش‌نویس
فضایی است که شنیدن و سرآغاز و روزنه را در خود قرار می‌دهد. همه چیز
لذت‌بخش است. ایده‌های ما استحکام بیشتری یافته‌اند. با کاراکترهایمان
مأنوس شده‌ایم وبرای پیشبرد داستان تلاش می‌کنیم. اینجا مرحلهٔ هجوم و
هیجان است. دیگر نمی‌توانیم برای آغاز نگارش صبر کنیم. آرزو می‌کنیم همیشه
در این حیرت و شگفتی باقی بمانیم. هر نویسنده‌ای که این مرحله را دوست دارد
احساس می‌کند که اکنون در پوست خود نمی‌گنجد.
اما این را بدانید:
نویسنده‌ای که در مرحلهٔ پیش‌نویس باقی می‌ماند هر چند با نوشته‌های شخصی و
خصوصی‌اش احساس شادمانی می‌کند اما هیچ داستان یا شعر منتشر شده‌ای نخواهد
داشت. در این مرحله فقط یک پایه و اساس می‌خواهیم نه یک قطعهٔ پیراسته و
کامل. نویسنده‌ای که خیال کند آنچه همان ابتدا نوشته کامل است نویسنده
نیست.
بخش دومِ پروژهٔ نگارش، بازنگری است که مراحل مختلفی را شامل
می‌شود. اکنون زمانی است که نیم‌کرهٔ چپ مغز را فعال می‌کنیم. در اینجا یک
گام به عقب برمی‌گردیم و پیش‌نویس را با یک نگاه انتقادی مرور می‌کنیم.
اکنون با استفاده از ابزار مهارتمان تراشکاری و شکل دادن به نوشته را آغاز
می‌کنیم. اکنون می‌توانیم چیزهایی که در مرحلهٔ پیش‌نویس، عریان (خام)
بودند را به چیزهای تبدیل کنیم که توجه خواننده را جلب می‌کنند.
این
نیروی فعال [بازنگری] در بریدن و پوست کندن [کلمات] بی‌رحم است. این کار
[پرزحمت] است. در اینجا آتشی به‌پا می‌کنیم تا تمام چیزهایی که در مرحلهٔ
پیش‌نویس جمع کرده بودیم شعله‌ور شوند. سپس آنها را داخل آب فرو می‌بریم
تا باصلابت‌ترین‌شان باقی بمانند. ممکن است از اینکه نتیجه، مطابق خواست ما
نیست منزجر یا حتی از این کار خسته شویم ولی اسّ و اساس این مرحله، کار
دقیق است.
با این حال این مرحله بسیار مهیج و پرشور است. اینجا کشف مدام
است. ولی این کار [پرزحمت] است. احتمالاً نویسندگانی که به مرحلهٔ
پیش‌نویس علاقه‌مند بودند در سختی این مرحله جامه‌دری می‌کنند.
در اینجا
نگارش را در یک فضای واقعی انجام می‌دهیم. سؤال مشترکی که در کنفرانس‌های
نویسندگان مطرح می‌شود این است که «در طی کار از چه تعداد چک‌نویس استفاده
کنیم؟» در اینجا یک پاسخ منحصربه‌فرد وجود ندارد چرا که هر پروژه‌ای
بایسته‌های خود را دارد. تنها چیزی که می‌توان گفت اینکه همیشه بیش از یک
پیش‌نویس مصرف می‌شود. در برخی موارد بهتر است بنویسید و [برای دیگران]
بفرستید؛ [مطمئناً] تأثیر چشمگیری در فضای کاری شما خواهد داشت. اولین
پیش‌نویس تنها شروع کار است.
مرحلهٔ بازنگری زمانی است که بازمی‌گردیم و
با نگاهی تازه نوشته‌مان را از ابتدا بازبینی می‌کنیم. ما در اینجا دوباره
آغاز می‌کنیم ولی با زیربنایی محکم. با گام‌هایی استوار شکل دادن کلمات را
شروع می‌کنیم. همهٔ ابزارهای مهارتی که آموخته‌ایم را به کار می‌گیریم. در
این گام هر چه بیشتر با نگاه یک نویسنده متن را بخوانیم کمک بیشتری به خود
کرده‌ایم. اینجا همان جایی است که زوایای دید خود را انتخاب می‌کنید و
تصمیم می‌گیرید که از دیالوگ کوتاه یا بلند استفاده کنید. جایی که گام
[اولیه] و کشش [ثانویه] و تندیس استوار [نوشته‌تان] را خلق می‌کنید. اکنون
ویرایش و غلط‌گیری کنید. آن‌قدر عرصه را بر کلمات تنگ کنید تا فریاد آنها
بلند شود. کلمات انتخابی‌تان را تنظیم و زوائد را حذف کنید.
سرانجام هدف
این است که در یک فضای یکدست بنویسیم. ما می‌خواهیم اجزاء را دور هم جمع
کنیم و بین پیش‌نویس و پاک‌نویس پیوند برقرار کنیم.
ماهیت ذهن و مکانیک کوانتمییکی از تعابیر مسئلهٔ سنجش در مکانیک
کوانتمی اذعان می‌دارد که فروریزش تابع موج و تولید وقایع و ذرات کوانتمی
مستلزم وجود خودآگاهیست. بدین معنی، نه تنها خودآگاهی معلول طبیعت نیست،
بلکه علت آن است، و حتی دلیل ایجاد فرایندهای درون مغزی در مقیاس بسیار
کوچک می‌باشد.
از مدافعان مشهور این دیدگاه استوارت همروف، هنری ستپ، و
فیزیکدان بزرگ راجر پنرز است که معتقد است اندرکنش‌های کوانتیکی در
ناحیه‌ای از سلول‌های مغزی بنام میکروتوبول‌ها به وقوع می‌پیوندد. وی بر
این مبنا همانند کورت گودل معتقد است که مغز انسان یک سیستم فرا-الگوریتمی
است.
برخی حتی این نظریات را پیشتر برده و معتقدند که خودآگاهی با فضا و زمان پیوندهای بنیادی دارد.
بزرگان نظریه‌پرداز در فلسفهٔ خودآگاهیدر تاریخ
رنه دکارت اعتقاد داشت جایگاه خودآگاهی در غده پینه آل در مغز است.
جرج برکلی، بانی نظریه آرمانگرایی مدرن.
باروچ اسپینوزا و اشاعهٔ فلسفه مونیسم
گوتفرید لایبنیتز مشهور در فلسفه خودآگاهی هم نظریاتی دارد.
امروزه
دیوید چالمرز بنیانگذار موسسه مطالعات خودآگاهی مشهور دانشگاه آریزونا
دنیل دنت، ماده‌گرای بزرگ که اعتقاد دارد خودآگاهی یک پدیدهٔ کاملاً فیزیکی است.
جان سرل از بزرگ‌ترین فیلسوفان کنونی فلسفه ذهن.
کریستف کخ: متخصص بزرگ عصب شناسی که به‌دنبال یافتن کورلاسیون (همبستگی)های نورونی برای تبیین خودآگاهیست.
از
دیگر بزرگان این رشته می‌توان راجر پنرز، گوستاو برنرویدر، ستوارت همروف،
دیوید بوهم، روپرت شلدریک، ستانیسلاس دوهین، مایکل تای، بنیامین لیبت، و
کارل پریبرام را نام برد.
مهارت در خودآکاهیآگاهی از خود و خصوصیات
مختلف خود، به انسان کمک می کند با توانایی ها و ضعف ها و سایر خصوصیات خود
آشنا شود. همچنین در صورت برخورد با طرف مقابل و تشکیل زندگی مشترک بهتر و
عمیق تر با مسائل روبه رو شود. این خودآگاهی به شخص نشان می دهد که چگونه
می تواند احساسات خود را بشناسد، از وجود آنها آگاه شده و به وقت لزوم
کنترلشان نماید تا منجر به هیچگونه ناراحتی نگردد.
خودآگاهی، موجب شناخت
نیاز افراد و یافتن راه مناسب برای مواجهه با آنها می شود. همچنین اهداف
زندگی را مشخص تر و واقع بینانه تر نشان می دهد و ارزش واقعی افراد و مسائل
پیرامونشان را نمایان می سازد. خودآگاهی فرآیند سالم هویت یابی را برای
انسان سهل تر می نماید، به زندگی او آرامش می دهد و احساس رضایت مندی اش را
رونق می بخشد.
«خودآگاهی» تضمین کننده استحکام وجود فرد در هنگام
بزرگسالی است و باعث پرورش روابط زن و شوهر در رویارویی با مشکلات و حل
مناسب آنها می شود.
خودآگاهی تضمین کننده استحکام وجود فرد در هنگام
بزرگسالی است و باعث پرورش روابط زن و شوهر در رویارویی با مشکلات و حل
مناسب آنها می شود.
به جز موارد فوق، «خودآگاهی» شناخت و تنظیم احساسات،
اهداف و برنامه زندگی، تفریحات و سرگرمی ها، توانایی ها، ضعف ها، ارزش ها،
مسئولیت ها، شناخت فرهنگ، مذهب، علائق، آرزوها و استعدادها را به دنبال
دارد.
کشف و درک و شناخت مهارت ها و توانایی های خود، به این دلیل مهم
است که فرد قبل از ازدواجش بداند چه هدفی دارد تا برای ازدواج خود براساس
هدف اصلی زندگی اش، برنامه ریزی نماید. مثلاً فردی که هدفش رسیدن به درجات
عالیه کمال و معنویات است، اگر با کسی ازدواج کند که هدفش رسیدن به یک
زندگی تجملی و سراسر مادیات است، به طور قطع پس از ازدواج، دچار مشکلات
فراوانی در زندگی مشترک خواهد شد. امتیاز دیگری که می توان برای خودآگاهی
منظور نمود آن است که موجبی قدرتمند برای شناخت و تشخیص تفاوت های بین خود و
دیگران است. در این میان باید گفت شناخت تفاوت های میان زن و مرد، یکی از
مهم ترین بخش های مربوط به مهارت خودآگاهی است.
● شناخت تفاوت های میان زنان و مرداندر
یک بعد کلی می توان گفت انسان ها، تفاوت های بسیاری با یکدیگر دارند که
دلایل شان نیز متنوع و متعدد است. اما تفاوت های بین زن و مرد ، تفاوت های
عمده ای است. برخی از این تفاوت ها، ریشه در عوامل فیزیولوژیکی و زیستی
دارند و بعضی، نشأت گرفته از عوامل فرهنگی و اجتماعی هستند.بیشترین این
تفاوت ها را که معمولاً شدید و قابل تعمق است، می توان در ازدواج و زندگی
مشترک به وضوح احساس کرد، از جمله این که:
۱) دیدگاه زنان و مردان نسبت به ارتباط و مسائل جنسی کاملاً متفاوت است
این
تفاوت که در واقع ریشه زیستی دارد، مهمترین اختلاف آنان در ارتباط با
رابطه جنسی است. این رابطه در زنان با عواطف مثبت و احساسات گره خورده است
در حالی که ارتباط جنسی در مردها، بیشتر جنبه های فیزیولوژیک دارد و بیشتر
ارضای یک غریزه به حساب می آِید. دیگر آن که جنبه های عاطفی این احساس در
مردها، بسیار کمتر از آن احساسی است که در زن ها وجود دارد. این تفاوت ها و
یا عدم آگاهی از آنها، گاهی موجب سوء تفاهم و بر هم خوردن روابط میان مرد و
همسرش می شود.
۲ ) استقلال برای مردان اهمیت بسیاری دارد
استقلال
مردها از موارد قابل توجه در زندگی مشترک است. چون آنها مایلند و می خواهند
در مورد مسائل مالی و معاملات و سایر موارد مشابه، مستقل عمل کنند. مخالفت
همسر یا عدم توجه وی به این نکته، می تواند مشکلات و موانعی در زندگی
مشترک ایجاد کند زیرا مرد تصور می کند که به احساس استقلالش، لطمه خورده
است.
۳ ) زنان می خواهند مورد حمایت باشند و به این حمایت اهمیت می دهند
چنانچه
زن حس کند از طرف همسرش مورد بی توجهی و بی مسئولیتی قرار گرفته، به شدت
آزرده می شود و واکنش های عاطفی شدید نشان می دهد. زیرا آنچه برای زن ها
اهمیت دارد، آن است که حس کنند همسرشان به آنان احترام می گذارد و به سلامت
وعقیده و ... آنان اهمیت می دهد.
۴ ) مدیریت خانه برای مردها بسیار مهم است
با
مراجعه به فرهنگ های مختلف موجود در جوامع گوناگون، خواهیم دید که «مرد»
به عنوان قدرت اول خانواده، شناخته شده است که البته این مسئله را باید
جدای از تبعیض های جنسی میان زن و مرد، به حساب آورد. در خانواده هایی که
زن بدون نظرخواهی و مشورت همسرش درباره مسائل خانوادگی تصمیمی اتخاذ می
نماید، یا این که قدرت اول خانواده است، معمولاً مشکلات گوناگون زیادی
مشاهده می شود که آسیب دیدگی احساس مرد از خود را می توان یکی از این
ناراحتی ها دانست. البته این که مرد، قدرت اول خانواده باشد بدان معنا نیست
که مرد، در یک نقش دیکتاتوری ظاهر شود بلکه منظور از این مسئله، مدیریتی
است که باید بر عهده مرد قرار بگیرد.
۵ ) صحبت کردن و ارتباطات اجتماعی برای زنان مهم است
زن
ها با دور هم جمع شدن و صحبت کردن، بسیاری از نگرانی ها، استرس ها و
ناراحتی های خود را تعدیل وتخلیه می نمایند. تمایل به ارتباطات اجتماعی و
حرف زدن در زنان بیشتر از مردان است. به همین دلیل چنانچه درک و آگاهی زن و
مرد، نسبت به این خصوصیت ضعیف باشد، مطمئناً آنان را دچار سوء تفاهمات جدی
در زندگی مشترک خواهد نمود.
۶ ) نگاه مردان به مسائل، کلی تر است
مردها
معمولاً وارد جزئیات و نکات ظریف نمی شوند، در حالی که زن ها به عمق مسائل
و اجزاء ریز در ارتباطات و دیگر موارد، توجه زیادی دارند. معمولاً این
خصوصیات زن و مرد، موجب می شود زن تصور کند مرد در باره بسیاری از مسائل بی
دقت و بدون توجه است و مرد نیز همسرش را فردی حساس و ریزبین بداند که
همیشه ذهن خود را برای موارد و مسائل پیش پا افتاده و کم اهمیت، درگیر و
مشغول می سازد.
۷ ) جذابیت های جسمی و آراستگی برای مردها بسیار اهمیت دارد
مردها بیش از زن ها تحت تأثیر جذابیت های جسمی و آراستگی زن قرار می گیرند که این نیز یکی دیگر از تفاوت های مهم آنهاست.
۸) زن ها عاطفی تر از مردها هستند
یکی
دیگر از تفاوت های عمده بین زن و مرد، عاطفی تر بودن زنان است و این
انتظاری است که زن ها، از مردها نیز دارند! مثلاً زنی که همواره تاریخ دقیق
روز ازدواج ، تاریخ تولد همسر، مکان آشنایی و ... را به یاد دارد و چه بسا
به مناسبت آنها، برای همسر خود، هدیه هایی هم تهیه کند، وقتی با شوهری
روبه رو می شود که نسبت به این مسائل بی اعتنا یا فراموشکار است، نخستین
احساسش آن است که همسرش نسبت به او بی علاقه و بی اهمیت است. باید دانست
ادامه چنین تفکرات منفی و برخوردهای احساسی در مدت زمانی اندک، موجب بروز
سوء تفاهم و دلسردی از زندگی مشترک می شود. لذا آگاهی از این نکات ضمن آن
که از ناراحتی های بسیاری جلوگیری می کند، احساس مهارت در زندگی مشترک را
در شخص رشد می دهد و او را به موفقیت می رساند.
● مهارت در همدلی با افرادهمدلی
با افراد مهارت خاصی می خواهد. همدلی به برقراری ارتباط عمیق و صمیمی به
انسان ها کمک بسیاری می کند. گاهی اوقات افراد به اشتباه، تصور می کنند
تفاهم به این معناست که ما با فرد مقابل، کاملاً همفکر و هم عقیده باشیم،
در حالی که باید گفت چنین تصوری از پایه و اساس اشتباه است، زیرا هیچ گاه
نمی توان دو انسان را یافت که به طور کامل شبیه یکدیگر باشند. اختلاف و
تفاوت در دیدگاه ها، سلیقه ها، آرزوها، عقاید و علایق، همه و همه، امری
طبیعی و کاملاً عادی است. اما آنچه این اختلاف و تفاوت را می تواند برای
ما، قابل درک و فهم سازد، همان «همدلی» است که به واسطه آن، می توانیم
بسیاری از مشکلات ارتباطی خود با دیگران، خاصه شریک زندگی مان، را برطرف
سازیم.
▪ اصول مهارت همدلی
۱ ) به صحبت های دیگران خوب گوش کنید.
هنگامی
که کسی صحبت می کند، کار دیگری انجام ندهید. خوب گوش کردن یا به عبارت
دیگر، گوش کردن فعال، پایه و اساس هر نوع ارتباط سالمی است. نمی توان هم
کتاب خواند و هم به صحبت های طرف مقابل گوش داد. چون بین شنیدن و گوش دادن،
تفاوت زیادی وجود دارد. همچنین توجه کنید که هنگام صحبت کردن طرف مقابل،
به صورت او نگاه کنید تا مطمئن باشد نسبت به صحبت هایش، هر چند معمولی و
عادی، دقت، حرمت و حساسیت لازم را قائلید. حتی گاه با اظهار کلماتی چون
بله! عجب! خوب! فهمیدم! پس این طور! به او نشان دهید که کاملاً به صحبت
هایش و آنچه که می گوید، توجه دارید و برای این توجه تمرکز کافی داشته
باشید.
۲ ) با احساس و عواطف طرف مقابل تان همراه و هماهنگ شوید.
هنگام
همدلی، سعی کنید طرف مقابل خود را درک کنید. آن هم به طور حقیقی و دور از
هرگونه تظاهر و تصنعی ریاکارانه یا از روی اجبار! بلکه از روی عاطفه و
احساس هماهنگ با طرف مقابل. مثلاً هیچ وقت نمی توان با فردی که با صدا و
حالتی حزن آلود، درباره مسئله یا موضوع ناراحت کننده ای سخن می گوید، با
لحنی شاد و سرشار از سرخوشی سخن گفت. البته عکس این مثال نیز صادق است.
۳ ) به احساسات و هیجان های طرف مقابل تان توجه داشته باشید.
بیشتر
اوقات، فردی که از شرایط و مسایل خود، سخن می گوید و به شرح مشکلات یا درد
دل هایش می پردازد، قبل از آن که به دنبال راه چاره یا پند و اندرز و یا
راهنمایی باشد، نیاز دارد تا مخاطب او، متوجه احساس و حالت و هیجان او شود و
موقعیت های احساسی او را درک کند. شما باید با توجهی که نسبت به احساس و
هیجان او می کنید، این خواسته را برای وی به اثبات برسانید.
۴ ) خود را به جای طرف مقابل بگذارید.
تنها
در این صورت است که می توانید از دریچه چشم وی، به مشکلات نگاه کنید و
احساسات و موقعیتش را دریابید تا بتوانید همدلی لازم را درباره اش داشته
باشید.
۵ ) در همدلی با طرف مقابل، از جمله های قاطع استفاده نکنید.
معمولاً
شدت ناراحتی و هیجان در فرد نیازمند به همدلی، به حدی است که موجبات
آزردگی و آسیب پذیری را در او، مستعد می سازد. بنابراین باید مراقب بود تا
با چنین فردی، با کلمه ها و جمله های قاطع و بُرنده، صحبت نکنیم. چه بسا که
در تشخیص احساس و معانی سخنان وی اشتباه کرده باشیم آن وقت به دلیل قطعیت
نظر و صحبتی که داشته ایم، نه تنها همراه و همدل او نبوده ایم، بلکه به
نوعی وی را آزرده خاطر و منزجر نیز کرده ایم.
● مهارت حل اختلافاین
مهارت نیز، همانند بقیه مهارت ها، برای ازدواج و تشکیل زندگی مشترک و
اصولاً برقراری ارتباط درست با دیگران ضروری و واجب است. آنچه مسلم است،
بروز اختلاف و تفاوت بین افراد، امری کاملاً عادی و طبیعی است. منتها مهمتر
و طبیعی تر آن است که نسبت به حل این اختلافات، اشراف داشته باشیم و
بتوانیم اختلاف یا سوء تفاهمات خود یا دیگران را به گونه ای حل کنیم که
رضایت همه فراهم آید؛ و این رضایت حاصل نخواهد شد مگر با کسب مهارت در حل
اختلافات.
▪ اصول مهارت حل اختلاف
۱) صحبت کنید، اما بدون پرخاش و توهین و تندی.
حل اختلاف، در زمان عصبانیت، حاصلی جز تخریب بیشتر نخواهد داشت. پس بهتر آن است که همیشه بعد از آرام شدن محیط و افراد، اقدام شود.
۲) منفی سخن نگویید.
اگر
برای وصل کردن، قدم جلو می گذاریم، باید دقت کنیم از به کار بردن سخنان
نومید کننده و تحریک کننده و در مجموع منفی، خودداری نمائیم.
۳ ) در اولین قدم اختلاف، آن را حل کنید.
به
محض احساس اختلاف یا سوء تفاهم، درصدد حل آن برآیید. چون اگر شامل مرور
زمان شود، تبدیل به کینه و رنجش می شود. به خاطر داشته باشید صحبت و بازگو
کردن ناراحتی ها و سوءتفاهمات، کمک مؤثری برای رهایی از غم و اندوه است و
حل اختلافات را نیز سهل تر می نماید.
۴) از طرف مقابل خود، یا طرفین اختلاف، درخواست کنید تا خیلی سریع، وقت مناسبی را با هماهنگی یکدیگر، برای حل اختلاف، اختصاص دهند.
۵) احساس شرم و گناه و خجالت را برای طرف مقابل به وجود نیاورید.
چنانچه
ما با طرف مقابل خود، دچار مشکلی شده اید یا برای حل اختلاف دیگران، می
خواهید اقدام نمائید، هرگز نباید به گونه ای صحبت کنید که دیگری یا دیگران
را دچار احساس خجالت، گناه یا شرمندگی کنید. طعنه و کنایه را نیز باید از
لحن و کلامتان حذف نمایید.
۶) نظر و عقیده خود را بیان کنید.
ناراحتی خود را عنوان کنید و درباره اش سخن بگویید بدون آن که قضاوت یا سرزنش کنید و حکمی صادر نمایید.
۷) دیگری یا دیگران نیز حق دارند.
به
طرف مقابل خود یا دیگرانی که با یکدیگر دچار اختلاف شده اند، اجازه کافی
بدهید تا از ناراحتی ها و مشکلاتشان صحبت کنند. تخلیه روانی، فرد را برای
طرح یا پذیرش مسائل متفاوت و سپس حل مشکلات، آماده تر می نماید.
۸) عذرخواهی مشکل نیست.
در
زمان حل اختلاف، چنانچه فرد متوجه اشتباه خود بشود، بهتر است فوری با یک
جمله که حاکی از ندامت و عذرخواهی اوست مسئله را ختم به خیر کند.
«عذرخواهی» نه تنها فرد را کوچک نمی کند، بلکه دیگران را متوجه انعطاف و
دقت نظر او نیز می سازد. حال چنانچه لزومی به عذرخواهی هیچ کسی مشاهده نشد،
توافق و به قول معروف، کنار آمدن با هم، مسیری تازه برای رفع سوء تفاهمات و
برقراری ارتباطات جدید خواهد بود.
۹) هربار، فقط یک موضوع را مطرح کنید.
برای
هر مشکل، یک جلسه مشخص را اختصاص دهید. چرا که در صورت صحبت و طرح همه
ناراحتی ها و مشکلات در یک جلسه، نه تنها راه حلی حاصل نخواهد شد، بلکه به
لحاظ یادآوری و تداعی یا درهم پیچیدگی ناراحتی ها، دامنه اختلافات وسعت
بیشتری خواهد گرفت.
لازم به یادآوری است که مهارت حل اختلاف، در روابط
خانوادگی، خاصه ارتباط میان زن ها و شوهرها، اهمیت بسیاری دارد. ضمناً باید
در نظر داشت که در این روابط، حفظ احترام ادب و حرمت و همکاری و تعادل،
برای همگان امری لازم و واجب است.
● مهارت تصمیم گیریتصمیم گیری
نیاز به مهارت دارد. انسان ها به صورت های مختلفی تصمیم گیری می کنند،
خواه این تصمیم درباره معامله ای باشد یا اشتغال به کاری یا انجام عملی یا
ازدواجی.
▪ انواع تصمیم گیری
۱ ) تصمیم گیری احساسی؛ که تصمیم براساس یک احساس خاص ( عشق ، خشم، کینه، حسادت و کمک و...) گرفته می شود.
۲
) تصمیم گیری اجتنابی؛ تصمیمی که فرد به دلیل ترس و نگرانی که دارد، سعی
می کند تا آنجا که می تواند آن را به تعویق اندازد. این گونه اتخاذ تصمیم،
امکان آن را به وجود می آورد که فرد، فرصت های مناسب زندگی خویش را از دست
بدهد.
۳) تصمیم گیری اخلاقی؛ تصمیمی است که فرد، برای انجام آن به دلایل
اخلاقی تکیه می کند. مثلاً ادامه دادن به یک زندگی مشترک مملو از تنش و پر
تشنج، به دلیل وجود فرزند.
۴ ) تصمیم گیری تکانشی؛ این نوع تصمیم گیری،
بسیار سریع و بدون توجه به عاقبت کار، یا ارزیابی و توجه به موقعیت ها و
شرایط صورت می گیرد. مثلاً فردی، فرد مقابل خود را برای کاری که در نظر
دارد ترغیب به عجله می کند و قدرت تفکر در مورد یک عمل درست را از او می
گیرد.
۵ ) تصمیم گیری مطیعانه؛ سبک تصمیم گیری مطیعانه، می تواند صدمه
زیادی به موضوع تصمیم و یا به عنوان مثال، به ازدواج فرد، وارد کند. در
تصمیم گیری مطیعانه، دیگران برای یک یا دو نفر یا موضوعی، تصمیم می گیرند
بدون آن که فرد یا افراد یا موضوعی که تصمیم بر روی آن اجرا می شود، نقشی
در این تصمیم گیری داشته باشند. نمونه این تصمیم گیری را می توان در ازدواج
های سنتی مشاهده کرد.
۶ ) تصمیم گیری عقلانی؛ سالم ترین تصمیم ها،
تصمیمی است که براساس تفکر، بررسی و مطالعه، ارزیابی و تحقیق صورت بگیرد.
تصمیم گیری عقلانی، براساس واقعیات است و معمولاً خطا و اشتباه در آن به
ندرت دیده می شود.
▪ اصول تصمیم گیری عقلانیتصمیم گیری عقلانی نیز مانند بقیه مهارت ها، دارای اصول مهارتی است که به ترتیب ذیل است:
مواجه
شدن با یک تصمیم: زمانی است که فرد متوجه می شود باید تصمیم بگیرد.
بنابراین روی آن تمرکز کرده و ضمن روشن کردن موضوع تصمیم، اطلاعات مورد
نیاز را جمع آوری می نماید.
حق انتخاب و بررسی مورد تصمیم بر اساس
اطلاعات: با راه حل ها و اطلاعاتی که فرد به دست آورده، این حق را می یابد
تا تصمیمی درست برای انتخاب، ازدواج یا انجام کار مورد نظرش بگیرد.
ارزیابی
پیامدهای پیش بینی شده حق انتخاب: فرد پیامدهای متفاوت از انتخاب ها را
مورد بررسی و ارزیابی قرار می دهد تا معقول ترین آنها را انتخاب کند.
تعهد به تصمیم: نسبت به تصمیمی که گرفته می شود باید پایبند بود و به آن اعتقاد داشت.
برنامه ریزی برای انجام تصمیم: حتی تصمیم عقلانی نیز نیاز به برنامه ریزی دقیق دارد.
اجرا
یا انجام تصمیم: در این مرحله، فرد به صورت عملی وارد مراحل برنامه ریزی
شده می شود. مثلاً تصمیم به ازدواج که مراحلی همچون خواستگاری ، نامزدی ،
خرید و غیره دارد.
ارزیابی پیامدهای واقعی اجرا یا انجام تصمیم: فرد به
بررسی و ارزیابی تصمیمی می پردازد که یا ناموفق بوده یا آن موفقیت لازمی را
که فکر می کرده نداشته است. در اینجا فرد مراحلی را که از سر گذرانده،
مورد بررسی قرار می دهد تا برای برنامه آینده اش، شروع به برنامه ریزی کند.
این حکایت را چند بار بخوانید:
عارفی
در معبدی در میان کوهستان زندگی می کرد. روزی راهبی که راهش را گم کرده
بود. عارف را دید و از او پرسید: "استاد راه کدام است؟" عارف گفت: "چه کوه
زیبایی!"
راهب با حیرت گفت: "من پرسیدم راه کجاست؟"
عارف با لبخند، نگاهی به کوه کرد و گفت: "چه کوه زیبایی!"
راهب با تعجب و دلخوری گفت: "من راجع به کوه از شما نپرسیدم، بلکه از راه پرسیدم!"
عارف با نرم لبخندی رو به راهب کرد و گفت: "پسرم تا زمانی که نتوانی به فراسوی کوه بروی، راه را نخواهی یافت"
به
بیانی ساده، اگر من از پنجره طبقه اول یک ساختمان 20 طبقه به بیرون نگاه
کنم، منظره ی محدودی را در پیش روی خود خواهم داشت ولی اگر شما از طبقه
بیستم همان ساختمان به بیرون نگاه کنید، قهراً افق وسیع و نامحدودتری را
خواهید دید، حتی می توانید مثلاً: وضعیت هوا و ابرها را هم پیش بینی کنید.
در تعریف به من می گویند: ناآگاه و شما را فردی آگاه اندیش می نامند.
به تعبیری دیگر آگاهی، از بالا نگریستن به مسایل زندگی است و جور دیگری نگاه کردن است.
کوچکترین تحول همانند سنگ ریزه ای است
که به درون برکه ای پرتاب می شود
امواج بسیاری به گرد آن شکل می گیرند
سنگ ریزه ی آگاهی نیز با برکه ی ذهن ما چنین کند!!
آیا ما به خود آگاهی رسیده ایم؟
آیا
ما به دنیا آمده ایم که در مسیر افقی دنیا (به نام زندگی) بر بستر خور
خواب و خشم و شهوت، هستی را به لجن بکشیم؟ و در یک خط افقی از گاهواره تا
گور حرکت کنیم؟
(لحظاتی به این سؤال فکر کنید!)
دکتر شـــــریعتی
خودآگاهی را عصیان و انسان را چون فواره ای می انگارد و می گوید:"انسان
فواره ایست که از قلب زمین عصیان می کند و در این جستن شتابان و شور انگیزش
هرچه بیشتر اوج می گیرد، بیشتر پریشان و تردید زده میشـود!"
- در آینه اندیشه و خِرَد، خود را نگریستن، یعنی، خودآگاهی!
- خود آگاهی یعنی، اشراف بر اعمال خود!
- خود آگاهی چراغی است برای ظلمانی شبهای فرداهایمان!
- با رسیدن به خود آگاهی می فهمیم که چرا آمدیم؟ چه کار باید بکنیم؟ کجا باید برویم؟
- خودآگاهی انسان را هدفمند و جهت دار می سازد!
- اگر بدانید در این جهان چه رسالتی دارید و چه مسئولیتی بر دوش؟ آنگاه شما را می توان کسی خواند که به خود آگاهی رسیده است.
جان کلام: خود آگاهی؛ یگانه فرق بین انسان و حیوان است!
منابع:
رضا بیگدلی
مقاله های پزشکی مجله سلامت
تحقیق روان شناسی چشم اندازی از تیزهوشان در بیست سال آینده
www.aftab.ir
www.tebyan.net